यीतेन्द्र शर्मा ।। उत्तरी छिमेकी चीनद्धारा नेपाली सिमानाको अतिक्रमण गरिएको ठहर सहितको प्रतिवेदन नेपाल सरकारलाई बुझाईएको छ । संभवतः यो पहिलो पटक नै होला जब नेपालले सरकारी स्तरवाट नै चीनद्धारा नेपाली सिमानाको अतिक्रमण गरिएको आरोप लगाएको छ । सुदुर पश्चिम नेपालको हुम्ला जिल्लाको भुभाग अतिक्रमणमा परेको छ । काठमाण्डौं स्थित चिनिया दुतावासले यसमा असहमति जनाए पनि करिव ६ महिना अघि नेपाल सरकारलाई बुझाइएको प्रतिवेदनमा चिनद्धारा नेपाली भुभाग कब्जा गरिएको उल्लेख भएको बीबीसी समाचारमा उल्लेख छ ।
बीबीसी समाचारमा सिमाना अतिक्रमणको विषय चर्चामा आए पछि नेपाल सरकारका सन्चार मन्त्रीले छिमेकी सितको सिमाना विवादलाई कुटनीतिक स्तरवाट समाधान गरिने भनेका छन । उनले सिमाना विवादका विषय भारत अथवा चीन जुन देशसित रहेको भए पनि कुटनीतिक तरिकाले र वार्ताको माध्यमवाट नै यसको सामाधान गरिने धारणा व्यक्त गरेका छन् । आफनो नियमित पत्रकार सम्मेलनमा बोल्दै उनले यस्ता समस्याहरुको समाधान सरकारी स्तरवाट अवश्य नै हुने विश्वास समेत दिलाएका हुन् ।
हुम्ला जिल्ला लगायत उत्तरी क्षेत्रमा चीनद्धारा भएको नेपाली सिमानाको अतिक्रमणको छानवीनका लागि गठित कार्यदलको प्रतिवेदन सरकारलाई बुझाईएको भएपनि त्यो अहिले सम्म सार्वजनिक किन हुन सकेको छैन भन्दै बीबीसी सम्वाददाताले प्रश्न गरेका छन् । दक्षिणी छिमेकी भारत सितको सम्बन्धलाई सन्तुलनमा ल्याउने मनसायले नेपालले उत्तरी छिमेकी चीनसित हाल यताका केही वर्षहरुमा निकै घनिष्ठ सम्बन्ध विकसित गरेको छ । चीनसित घनिष्ठ सम्बन्ध कायम गर्नुको परिणाम नै सीमा अतिक्रमणको परिणाम हो भन्ने टिप्पणी गर्नेरु पनि नेपालमा धेरै संख्यामा छन् । सिमानाकै विषयलाई लिएर दक्षिणी छिमेकी भारतसितको घनिष्ठ सम्बन्धमा पनि यदाकदा विवाद हुँदै आएका छन् । नेपाली कम्युनिष्टहरुको चीनसित सिमाना विवाद नरहेको जति सुकै दावी गरे पनि धरातलीय यथार्थ यसभन्दा फरक पाईएका छन् । समाचार अनुसार यस प्रतिवेदनले नेपाल–चीन सम्बन्धमा फाटो ल्याउन सक्दछ ।
नेपाल र चीनबीच झण्डै १४ सय किलोमिटर (८७० मील) लामो सिमाना रहेको छ जुन अधिकांश हिमाली क्षेत्रमा नै हुन । सन् १९६० को दशकको प्रारम्भमा दुई देशबीच अनेकौ सन्धि सम्झौताहरु पनि भएका हुन । ती सन्धीहरुको वारेमा पनि प्रशनहरु उठन थालेका छन् र नेपालका केही लोकतन्त्रवादी बुद्धिजिवीहरुले त यसको समीक्षाको माग समेत गर्न थालेका छन् ।
चीनसित जोडिएका नेपालको उत्तरी सिमाना क्षेत्रमा भौगोलिक विकटता, यातायातको समस्या, सन्चारको पहुँच पनि नभएको, नागरिक आवादी पनि त्यति नभएको, विकट पहाडी क्षेत्रमा सिमा स्तम्भहरु त गाडिएका हुन तर सिमाना अतिक्रमण भएको अवस्थामा यो ठम्याउन गाह«ो हुने गर्दछ कि यथार्थमा सिमाना कहाँ सम्म रहेको छ ? नेपाल सरकारले हुम्लाको वारेमा यथार्थवाट अवगत हुन एउटा कार्यदलको नै गठन ग¥यो जसले स्थलगत भ्रमण गरी प्रतिवेदन बुझाउने जिम्मेवारी सुम्पिएको थियो । त्यस सिमाना क्षेत्रमा अतिक्रमण गरी चिनिया पक्षले नेपाली भु–भागमा केही घर बनाएको आरोप स्थानीय जनता र जनप्रतिनिधिहरुको रहेको छ । बीबीसी समाचार अनुसार चिनिया पक्षले आफनो सुरक्षा गतिविधिलाई पनि त्यस क्षेत्रमा बढाइएको तथा नेपालीहरुलाई तिनकै आफनो भुभाग लालुङजोङमा धार्मिक गतिविधिहरु गर्नमा समेत रोक लगाई रहेको छ । जबकी यो क्षेत्र पारम्परिक रुपमा धार्मिक महत्वको रहेको छ । हिन्दु र बौद्धहरुको निम्ति अति नै पवित्र मानिएको कैलाश मान सरोवर क्षेत्रको नजिकमा नै यो भुभाग रहेको छ ।
कहिलेकाही त्यस क्षेत्रमा नेपाली किसानहरुलाई चरन चराउमा पनि रोक लगाईन्छ । त्यस क्षेत्रमा चीनले नया सीमा स्तम्भ गाडेको, नहर बनाउन लागेको तथा सडकको निर्माण पनि नेपाली भुभागमै बनाउन लागेको विषय पनि चर्चामा छ । अब त्यस क्षेत्रमा पनि नियमित रुपमा सुरक्षाकर्मीहरुको उपस्थितिलाई आवश्यक ठानिएको छ । स्थानीय जनतालाई पनि सिमानाको सुरक्षा कसरी गर्ने ? भन्ने विषयमा प्रशिक्षण दिनु आवश्यकता महसुस भएको छ । सीमा बरिपरि आउ–जाउ गर्ने साधारण नागरिक देखि लिएर व्यापारी एवं तीर्थालुहरुको प्रदेश माथि चीनले रोक लगाईदिएको पाईएको छ ।
करिव २० हजार तिब्बती शरणार्थीहरु तिब्बतवाट भागेर नेपाल, भारत अथवा तेस्रो देशमा शरण लिई रहेको अवस्था छ संभवतः तिब्बतीहरुको आवागमन माथि रोक लगाउन पनि चीनले कठोरता अपनाएको हुन सक्छ चीनद्धारा नेपाली सिमानाको अतिक्रमण गरिएको विरोधमा राष्ट्रिय राजधानी काठमाण्डौमा नियमति रुपमा विरोध प्रदर्शनहरु भई रहेका हुन् । यद्यपि चिनिया दुतावासले आफुहरुद्धारा सीमा अतिक्रमण नगरिएको दावी भए पनि नेपाली काँग्रेसका नेता तथा हाल त्यस क्षेत्रका मुख्यमन्त्री जीवन बहादुर शाहीको डेढ वर्षको दावीले त अतिक्रमणलाई पुष्टि नै गरेको देखिन्छ । नेपालले सिमाना अतिक्रमणको विषयलाई चीन समक्ष उठाएको पनि छ तर चीनवाट भने जवाफ आउन सकेको छैन । नेपलको भौगोलिक सिमाना सुरक्षित रहनुपर्छ ।
